تا ثير ا موزش مبتني بر نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران تحت درمان با همودياليز

مقاله پژوهشي تا ثير ا موزش مبتني بر نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران تحت درمان با همودياليز ٤ ٣ *٢ ١ حسين فيضالهزاده منصوره زاغري تفرشي حميد مقدسي منصوره اشقلي فراهاني ٧ ٦ ٥ حميد طيبي خسروشاهي زهرا زارع ناهيد فرهادمند تاریخ دریافت 1393/01/20 تاریخ پذیرش 1393/03/21 چکيده پيشزمينه و هدف: بيماران تحت درمان با هموديا يل ز براي مراقبت از خود نيازمند ا موزش مو ثر هستند. يکي از روشه يا ا موزش مو ثر ا موزش مبتني بر رايانه است. هدف از اين پژوهش مقايسه تا ثير ا موزش مبتني بر يک نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني در اين بيماران بود. مواد و روشها: در اين پژوهش نيمه تجربي تمام بيماران مراجعهکننده به چهار مرکز هموديا يل ز شهر تبريز بهصورت تصادفي به دو گروه مداخله و کنترل تقسيم شدند. يک پرسشنامه دانش و رفتار تبعيت از رژيمدرماني با ضرايب ا لفاي کرونباخ به ترتيب ٠/٨٤ و ٠/٧٨ قبل و سه ماه پس از ا موزش تکميل شدند. گروه مداخله در حين انجام هموديا يل ز و با استفاده از يک لپتاپ با معادل را به شيوه سنتي دريافت کردند. يافتهها: نرمافزار ا موزشي " هموديا يل ز و مراقبته يا لازم" کار کردند. گروه کنترل محتواي ا موزشي نتايج نشان داد بعد از ا موزش و در مقايسه درونگروهي ميانگين نمرات دانش در هر دو گروه مداخله (۳۲ نفر) و کنترل (۳۰ نفر) بهطور معنيداري تغيير کرده است (۰/۰۵>p). بااينحال بين دو گروه اختلاف معنيدار ا ماري در تفاوت ميانگينه يا ميانگين نمرات تبعيت از رژيمدرماني فقط در گروه مداخله افزايش معنيداري داشت (۰/۰۵>p). قبل و بعد از ا موزش نمرات دانش و تبعيت از رژيمدرماني وجود نداشت (۰/۰۵< p). بحث و نتيجهگيري: در مقايسه با شيوه سنتي ا موزش مبتني بر نرمافزار "هموديا يل ز و مراقبته يا بيماران ميشود. از اين نرمافزار ا موزشي ميتوان براي تسهيل فرا يند ا موزش به بيمار و بهبود کيفيت ا ن استفاده کرد. کلیدواژهها: هموديا يل ز ا موزش به بيمار ا موزش به کمک رايانه چندرسانهاي لازم" موجب بهبود دانش و تبعيت از رژيمدرماني در دوره دوازدهم شماره چهارم پیدرپی 57 تیر 1393 ص 320-328 ا درس مكاتبه: تهران خيابان وليعصر نبش نيايش تحصيلات تکميلي دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي Email: M.z.tafreshi@sbmu.ac.ir تلفن: ۸۸۲۰۲۵۱۹-٠٢١ مقدمه بيماري نارسايي مزمن کليه يکي از مشکلات شايع جوامع امروزي است (۱-۲). در مرحله ا خر اين بيماري کليهها بيش از ۸۰ درصد از عملکرد طبيعي خود را بهطور غيرقابلبرگشت از دست ميدهند بهطوريکه در صورت عدم درمان مناسب بهتدريج ا ب و مواد زاي د در بدن انباشتهشده و وضعيت بيمار به وخامت و مرگ ميگرايد (۳). هرچند برخي از بيماران واجد شرايط تحت جراحي پيوند کليه قرار ميگيرند اما هنوز دياليز ازجمله همودياليز مهمترين درمان جايگزين براي اين مرحله از بيماري است (۴). 1 دانشجوي دکتري پرستاري دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي 2 دکتري پرستاري استاديار دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي (نويسنده مسي ول) 3 دکتري مديريت اطلاعات سلامت و انفورماتيک پزشکي دانشيار دانشکده پيراپزشکي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي 4 دکتري پرستاري استاديار دانشکده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشکي ايران 5 نفرولوژيست دانشيار دانشکده پزشکي دانشگاه علوم پزشکي تبريز 6 کارشناس ا زمايشگاه بيمارستان امام رضا (ع) تبريز 7 کارشناس پرستاري سرپرستار بخش همودياليز بيمارستان کودکان تبريز 320 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

تا ثير ا موزش مبتني بر نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران تحت درمان با همودياليز گرچه در جريان فرا يند همودياليز ا ب و مواد زاي د از خون پاک ميشود بااينحال همودياليز بهتنهايي نميتواند تمام عملکردهاي کليهها را بهطور کامل انجام دهد و لازم است بيماران همراه با همودياليز رژيم غذايي و دارويي پيچيدهاي را نيز رعايت کنند (۲). نقطه ثقل درمان موفقيتا ميز اين بيماران تبعيت از رژيمدرماني از سوي ا نان است و عدم تبعيت از رژيمدرماني موجب افزايش بروز عوارض زيادي مانند مشکلات قلبي و مرگومير م ي شود (۵). بديهي است که اين بيماران براي تبعيت از رژيمدرماني و مديريت مشکلات خود بهطور مداوم نيازمند دريافت اطلاعات مناسب و ا موزشه يا لازم از سوي پزشکان و پرستاران م ي باشند. نتايج چندين مطالعه نشان داده است که ا موزش مو ثر به اين بيماران پيامدهاي مثبتي نظير تبعيت از رژيمدرماني کاهش مرگومير (۶-۷) و افزايش کيفيت زندگي را به دنبال دارد (۸). پرستاران براي ا موزش به بيماران از روشه يا مانند ا موزش کلامي و رسانهه يا رايج ا موزشي چاپي استفاده ميکنند که هر يک از اين روشها به همراه مزاياي خود معايبي هم دارند (۹). از سوي ديگر به دلايلي مانند تغييرات وسيع جسمي رواني و اجتماعي حاصله از فرا يند بيماري و همودياليز تعداد قابلتوجه بيماران رژيمه يا درماني پيچيده و فزوني اطلاعات موردنياز ا نان موانع و مشکلات رايج ا موزش به بيمار نظير کمبود زمان و مکان (۱ ۱۰) اراي ه خدمات ا موزش مو ثر به اين بيماران با مشکلات زيادي مواجه است. درنتيجه نيازهاي ا موزشي بيماران در مورد نحوه مراقبت از خود بهطور مطلوب برا ورده نميشود. براي مثال در يک مطالعه مروري ميزان شيوع عدم تبعيت از محدوديت مصرف مايعات ۷۴ داروها ۹۹ ۳۰ درصد رژيم غذايي ۸۱-۲۴ درصد مصرف ۱۹ درصد و برنامه انجام همودياليز صفر تا ۳۵ درصد گزارش شده است (۵). خوشبختانه پيشرفته يا فنا وري اطلاعات و ارتباطات ازجمله استفاده از رايانه براي ا موزش به بيماران فرصته يا رفع مشکلات ايجاد محيطه يا خوبي را براي يادگيري جديد و انعطافپذير و بهبود خدمات ا موزش به بيمار فراهم کرده است (۱۱-۱۲). با توجه به ويژگي ١ چندرسانهاي فنا وري رايانهاي م ي توان فعال بودن فراگير انعطافپذيري تکرارپذيري استفاده از ترکيب متن صدا و تصوير و اراي ه بازخورد را از مزاياي ا موزش مبتني بر رايانه ذکر کرد (۱۳). از سوي ديگر کاهش تعاملات انساني بين پرستار و بيمار در جريان ا موزش (۱۱) و احتمال وارد شدن لطمه به جايگاه انساني بيمار ازجمله معايب ا موزش مبتني بر رايانه ميباشد (۱۴). مطالعاتي که در زمينه ا موزش به بيمار با استفاده از رايانه در بيماران قلبي (۱۱ ۱۵ ۱۶) ديابتيک (۱۷) زنان حامله (۱۸) و نوجوانان (۱۹) انجام شده نتايج مثبتي مانند افزايش ا گاهي تبعيت از رژيمدرماني و مراقبت از خود در بيماران را گزارش کردهاند. همچنين در يک مطالعه که بيماران شش مرکز همودياليز به دو گروه تقسيمشده بودند دانش تبعيت از رژيمدرماني و ٢ احساس کنترل بر زندگي در گروهي که با سي دي چندرسانهاي تعاملي ا موزش ديدند نسبت به گروه کنترل پيشرفت عمدهاي داشت (۲۰). در مطالعهاي ديگر بيماران مبتلا به مرحله ا خر نارسايي کليه که با استفاده از يک ٣ ديويدي چندرسانهاي تعاملي ا موزش ديدند نسبت به گروه کنترل دانش بهتري داشته و در تصميمگيري به دياليز کمتر احساس شک و ترديد داشتند (۲۱). هرچند در اين مطالعات استفاده موفقيتا ميز از رايانه براي ا موزش به بيماران گزارش شده است اما مطالعات مشابه در ايران با استفاده از نرمافزارهاي ا موزشي به زبان فارسي که براي بسياري از بيماران قابلاستفاده باشد يافت نشد. لذا در راستاي پاسخگويي به اين نياز مهم جامعه و باهدف بهبود کيفيت ا موزش به بيماران در گام نخست نرمافزار چندرسانهاي ا موزشي "همودياليز و مراقبته يا لازم"ويژه بيماران تحت درمان با همودياليز به زبان فارسي و مبتني بر نظريه يادگيري و اصول طراحي چندرسانهاي ٤ ماير توليد و اعتبار يا يب برنامهه يا شد (۲۲). ا نچه در ارزشيابي شيوهها يا ا موزش به بيمار داراي اهميت فراواني است بررسي تا ثير اين شيوهها يا برنامهها بر پيامدهاي مراقبتي بيماران است (۲۳). بنابراين هدف از اين پژوهش انجام گام بعدي يعني بررسي و ارزشيابي تا ثير ا موزش مبتني بر اين نرمافزار چندرسانهاي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران در مقايسه با شيوه سنتي است. مواد و روشها اين پژوهش يک طرح نيمه تجربي بوده و نمونه موردپژوهش شامل تمام بيماران تحت درمان با همودياليز واجد معيارهاي لازم براي شرکت در پژوهش است که در شش ماه نخست سال ۱۳۹۲ براي دريافت خدمات همودياليز به يکي از چهار مرکز اصلي همودياليز در شهر تبريز مراجعه ميکردند. مجوزهاي لازم براي انجام پژوهش از کميتههاي پژوهشي و اخلاقي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي اخذ شد. بيماران شرکتکننده در مطالعه بهصورت تصادفي به دو گروه مداخله و کنترل تخصيص يافتند. بدينصورت که ابتدا دو گروه فرضي الف و ب در نظر گرفته و ا نها 2 CD 3 DVD 4 Mayer 1 Multimedia 321 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

حسين فيضالهزاده منصوره زاغري تفرشي حميد مقدسي منصوره اشقلي فراهاني حميد طيبي خسروشاهي زهرا زارع ناهيد فرهادمند را بهطور تصادفي به گروه مداخله و کنترل اختصاص داديم. سپس در موقع نمونهگيري از هر جفت بيمار شرکتکننده يکي بهقيدقرعه در گروه مداخله و ديگري در گروه کنترل قرار ميگرفت. معيارهاي ورود بيماران به مطالعه: از تمام بيماران براي شرکت در مطالعه رضايت ا گاهانه اخذ شد. بيماران بهغيراز بيماري نارسايي مزمن کليه بيماري ديگري مثل سرطان نارسايي قلبي و محدوديت حرکتي نداشته و حداقل ۶ ماه هفتهاي ۲-۳ بار و هر بار به مدت ۴ ساعت تحت همودياليز بودند (۲۴ ١ ۱۰). همچنين نمره ا زمون ارزيابي سطح شناختي ا نان بزرگتر از (۲۴) ۲۳ و شرايط جسماني مطلوب براي استفاده از نرمافزار و يا پمفلت ا موزشي را (مانند قدرت بينايي و توانايي کار با دست) داشتند. همه بيماران داراي مهارت کار با رايانه حداقل در سطح مبتدي بوده و به زبان فارسي ا شنايي داشتند (در حد خواندن نوشتن و صحبت کردن). معيارهاي خروج از مطالعه که در حين انجام پژوهش اعمال شد عبارت بودند از انجام جراحي پيوند کليه مهاجرت به مکان دور از دسترس شرکت در مطالعه ا موزشي مشابه ديگر و عدم اراي ه اطلاعات تکميلي به دلايل وخيمتر شدن اوضاع جسماني اضافه شدن بيماريه يا ديگر فوت و يا ساير بحرانه يا روحي و رواني. ابزار گردا وري دادهها سه پرسشنامه پژوهشگر ساخته شامل مشخصات دموگرافيک دانش و تبعيت از رژيمدرماني ب ود. پرسشنامه دانش متشکل از ۲۰ سو ال چهارگزينهاي بود که از محتواي ا موزشي موردنظر و در رابطه با همودياليز مراقبت از دسترسي عروقي محدوديت مصرف مايعات نمک و رژيم غذايي مصرف داروها و تحرک تهيه شده بود. براي کاهش اثر شانس در تمامي سو الات گزينه چهارم "نميدانم" منظور شد. به پاسخهاي درست يک امتياز و به پاسخه يا نادرست و نميدانم صفر امتياز تعلق گرفت و مجموع امتيازات کل سو الات نمره دانش فرد محسوب شد (۰-۲۰). در پرسشنامه تبعيت از رژيمدرماني ۹ رفتار مراقبتي اين بيماران در رابطه با رژيمدرماني و مراقبتي ليست شده بود. بيماران نحوه انجام و رعايت اين رفتارها را در يک مقياس پنجدرجهاي ليکرت هرگز (صفر امتياز) بندرت (يک امتياز) گاهي اوقات (دو امتياز) اغلب اوقات (سه امتياز) و هميشه (چهار امتياز) اعلام کردند. مجموع امتيازات کل مقياس نمره تبعيت از رژيمدرماني فرد محسوب شد که بين صفر تا ۳۶ بود. کسب نمره بالاتر نشانگر دانش و تبعيت از رژيمدرماني مطلوب بود. براي ٢ تعيين روايي صوري و محتواي پرسشنامه دانش و تبعيت از رژيمدرماني ابتدا نظرات ۱۵ نفر از اساتيد پرستاري و متخصصين کليه جمعا وريشده و سپس اصلاحات لازم در پرسشنامهها اعمال شد. با استفاده از ۲۰ بيمار خارج از نمونه موردپژوهش ضريب ٣ پايايي همساني دروني (ا لفاي کرونباخ) براي پرسشنامهه يا (۰/۸۴= α) و تبعيت از رژيمدرماني (۰/۷۸= α) محاسبه شد. براي تجزيهوتحليل دادهه يا دانش پژوهش از نرم افزار اس پي اس ٤ اس ويرايش ۱۳ استفاده شد. براي توصيف مشخصات نمونههاي موردپژوهش از ا مار توصيفي و براي تعيين و مقايسه اختلاف بين متغيرهاي موردبررسي در بين دو گروه پژوهشي برحسب مقياس اندازهگيري متغير موردنظر از ا زمونهاي ٥ ا ماري تي گروههاي مستقل مربع کاي و ا ناليز واريانس استفاده شد. همچنين براي مقايسههاي درونگروهي قبل و بعد از ا موزش از ا زمون تي گروهه يا نظر گرفته شد. ٧ ٦ زوج استفاده شد. سطح معنيداري کمتر از ۰/۰۵ در در طول اجراي پژوهش بيماران هر دو گروه مداخله و کنترل حين شرکت در پژوهش مراقبته يا پزشکي و پرستاري معمول خود را دريافت ميکردند. قبل از ا موزش بيماران هر دو گروه در حضور پژوهشگر نخست پرسشنامههاي مشخصات دموگرافيک دانش و تبعيت از رژيمدرماني را تکميل کردند. اين دادهها اطلاعات قبل از مداخله ا موزشي را تشکيل داد. تکميل پرسشنامه و ا موزش با هماهنگي سرپرستار بخش و پس از وصل شدن بيمار به دستگاه همودياليز و پايدار شدن علاي م حياتي وي انجام ميشد. در مرحله ا موزش بيماران گروه مداخله با استفاده از يک لپتاپ و بهصورت انفرادي با نرمافزار ا موزشي"همودياليز و مراقبته يا لازم" کار کردند. اطلاعات فني لازم در مورد نحوه کار با نرمافزار ا موزشي قبل و در طول ا موزش توسط پژوهشگر به بيماران اراي ه ميشد. توضيح اينکه در فرا يند ا موزش اين گروه پژوهشگر فقط اين نقش تسهيلکننده ا موزشي را داشت. اين نرمافزار در هفت ماژول ا موزشي متشکل از واحدهاي کوچک چندرسانهاي و تحت کنترل کاربر و در دو بخش اصلي و فرعي طراحيشده است. بخش اصلي از اهداف ا موزشي فيلم صدا تصوير پويانمايي خلاصه مطالب به شکل متن و خودا زمايي تشکيل شده و کاربر ضمن پيمايش در اين بخش گامبهگام ا موزشه يا لازم را در مورد عملکرد کليه و نارسايي کليه اصول و مديريت همودياليز مراقبت از دسترسي عروقي رعايت محدوديت مايعات و تغذيه دارودرماني تحرک و زندگي طبيعي با همودياليز 3 Reliablity 4 SPSS 5 t Test 6 Paired t Test 7 P-value 1 Mini Mental State Examination(MMSE) 2 Validity 322 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

تا ثير ا موزش مبتني بر نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران تحت درمان با همودياليز دريافت ميکند. همچنين در هرلحظه از ا موزش ميتواند برحسب نياز خود و براي دريافت ا موزش بيشتر به شکل متن يا تصوير وارد بخشه يا فرعي شده و مجددا به بخش اصلي برگشته و ادامه دهد. براي سهولت ديد و عمليات پيمايش از فونت و تصاوير بزرگ کليدهاي دستوري کمتر و درعينحال شکل بزرگتري استفاده شده است. بخش پيوسته يا نرمافزار حاوي نسخه متني کل محتواي ا موزشي هرم تغذيه و جدولهاي ويژه راهنماي تغذيه ميباشد. جلسه ک يپ برحسب حجم ماژوله يا ا موزشي موردنظر هر بيمار هفت ۱۴ ۴۵- دقيقهاي تحت ا موزش قرار گرفت که هماهنگ با برنامه دياليز وي تنظيم ميشد. همچنين چنانکه فردي به دلي ل ناپايداري وضعيت جسماني قادر به ا موزش نميشد با انجام تمهيدات لازم جلسه ا موزشي او بهصورت جبراني برگزار م ي شد. بدينصورت هر يک از بيماران گروه مداخله ا موزش با کل نرمافزار ا موزشي را حداقل يکبار تکميل کردند. براي مطالعه بيشتر ي ک از نرمافزار بهصورت بسته ا موزشي در لوح فشرده در اختيار هر يک از بيماران گروه مداخله قرار ميگرفت تا برحسب نياز خود در منزل استفاده کنند. بيماران گروه کنترل به شيوه سنتي (بهصورت انفرادي چهره به چهره و پمفلت) توسط همان پژوهشگر ا موزشهاي لازم را به نحوي دريافت کردند که محتواي ا موزشي معادل با محتواي اراي هشده به گروه مداخله ولي به شکل غير الکترونيک بود. براي مطالعه بيشتر يک ک يپ از پمفلتها در اختيار هر ي ک از بيماران اين گروه قرار ميگرفت تا برحسب نياز خود در منزل استفاده کنند. جنس تا هل سطح تحصيلات مرکز همودياليز همچنين جهت هدايت فرا يند کار با نرمافزار ا موزشي در منزل ازجمله نحوه نصب و راهاندازي ا ن در رايانه شخصي (گروه مداخله) و پاسخگويي به هرگونه سو ال احتمالي بيماران پژوهشگر شماره تلفن خود را در اختيار تمامي بيماران دو گروه قرار داده بود. براي حذف هرگونه تبادل اطلاعات بين بيماران دو گروه پژوهشي و پيشگيري از بروز اثرات مخدوشکننده با انجام تمهيدات و هماهنگيه يا لازم جلسات ا موزشي بيماران دو گروه ازنظر مکاني و يا زماني جدا از هم اجرا شد و بيماران و پرستاران از وجود گروهه يا ا موزشي مجزا و زمان جمعا وري اطلاعات پاياني بياطلاع بودند. سه ماه پس از ا موزش بيماران در هر دو گروه مداخله و کنترل به همان شيوه قبل از ا موزش پرسشنامه دانش و تبعيت از رژيمدرماني را تکميل کردند. بعد از جمعا وري اطلاعات پاياني به بيماران گروه مداخله پمفلت و به بيماران گروه کنترل لوح فشرده نرمافزار ا موزشي اراي ه شد. يافتهها بهطورکلي ۶۷ بيمار واجد معيارهاي لازم در دو گروه مداخله (۳۴ نفر) و کنترل (۳۳ نفر) وارد مطالعه شدند. از اين تعداد دو نفر از گروه مداخله و سه نفر از گروه کنترل به دلايل پيوند کليه فوت و يا عدم تمايل به ادامه همکاري از مطالعه خارجشده و درنهاي ت دادهه يا مربوط به ۶۲ بيمار تجزيهوتحليل شد. جدول شماره ۱ مشخصات جمعيتشناسي و جدول شماره ۲ ميانگين نمرات دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران شرکتکننده در پژوهش را به تفکيک گروه و مرحله پژوهش نشان ميدهند. جدول شماره (۱): مشخصات جمعيتشناسي بيماران شرکتکننده در پژوهش به تفکيک گروه متغير شرکتکننده نهايي ميانگين سن به سال SD) X) ± زن مرد مجرد متا هل سيکل و کمتر متوسطه و بيشتر سينا مدني اميرالمو منين تعداد گروه مداخله درصد تعداد گروه کنترل درصد P ۴۸/۴ ۲۰ ۸۰ ۱۰ ۹۰ ۳۳/۳۳ ۶۶/۶۶ ۲۶/۶۶ ۲۳/۳۳ ۳۰ ۲۰ ۳۰ ۶ ۲۴ ۳ ۲۷ ۱۰ ۲۰ ۸ ۷ ۹ ۶ ۵۱/۶ ۱۵/۶۲ ۸۴/۳۷ ۹/۳۷ ۹۰/۶۲ ۳۱/۲۵ ۶۸/۷۵ ۲۵ ۱۸/۷۵ ۲۵ ۳۱/۲۵ ۳۲ ۵ ۲۷ ۳ ۲۹ ۱۰ ۲۲ ۸ ۶ ۸ ۵۲۲ ارتش ۱۰ ميانگين زمان دياليز به ماه SD) X) ± p < ۰/۰۵ ۴۶/۳۳ ± ۲۱/۱۲ ۳۱/۲۶ ± ۲۵/۹۶ ۴۴/۵۹ ± ۱۲/۴۵ ۵۱/۰۶ ± ۳۹/۸۹ 323 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

حسين فيضالهزاده منصوره زاغري تفرشي حميد مقدسي منصوره اشقلي فراهاني حميد طيبي خسروشاهي زهرا زارع ناهيد فرهادمند بهجز جدول شماره ۱ نشان ميدهد که در ابتداي شروع مطالعه طول مدتزمان دياليز ازنظر ساير متغيرهاي موردنظر در بين بيماران دو گروه مداخله و کنترل تفاوت معنيدار ا ماري وجود ندارد. جدول شماره (۲): ميانگين نمرات دانش و رفتار تبعيت از رژيمدرماني بيماران به تفکيک گروه و مرحله پژوهش دانش متغير گروه مداخله ۱۴/۲۵ ± ۱/۶۰ گروه کنترل ۱۳/۴۳ ± ۲/۵۱ P بين گروهي ۱۶/۴۳ ± ۳/۱۰ p < ۰/۰۵ ۳۰ ± ۴/۱۹ ۳۰ /۴۳ ± ۴/۵۵ ۱۷/۲۸ ± ۲/۵۸ p < ۰/۰۵ ۲۸/۵۹ ± ۴/۳۶ ۳۰/۵۶ ± ۴/۰۷ p < ۰/۰۵ (X±SD) رفتار تبعيت از رژيمدرماني قبل از ا موزش بعد از ا موزش P درونگروهي (X±SD) نتايج ا زمون تي گروهه يا قبل از ا موزش بعد از ا موزش P درونگروهي مستقل نشان داد که قبل و بعد از ا موزش در بين ميانگين نمرات دانش و رفتار تبعيت از رژيمدرماني دو گروه مداخله و کنترل تفاوت معنيدار ا ماري وجود ندارد. مقايسه درونگروهي با استفاده از ا زمون تي گروههاي زوج نشان داد که بعد از ا موزش ميانگين نمره دانش در هر دو گروه بهطور معنيداري افزايشيافته است اما ميانگين نمره رفتار تبعيت از رژيمدرماني فقط در گروه مداخله افزايش معنيدار ا ماري دارد (جدول شماره ۲). با استفاده از ا زمون ا ناليز واريانس دوطرفه و باهدف کنترل اثر مغشوش کنندگي عامل مدتزمان دياليز در بين ميانگين نمرات دانش و رفتار تبعيت از رژيمدرماني دو گروه مداخله و کنترل در مرحله پس از ا موزش تفاوت معنيدار ا ماري مشاهده نشد ۰/۰۵) >.(p بحث و نتيجهگيري بيماران تحت درمان با همودياليز براي مراقبت مداوم از خود به ا موزش مو ثر نياز دارند تا دانش و مهارتهاي لازم را کسب کنند. نتايج اين پژوهش نشان داد ا موزش مبتني بر نرمافزار "همودياليز و مراقبته يا لازم" و روش سنتي (چهره به چهره و پمفلت) هر دوبهيک ميزان موجب بهبود دانش در بيماران تحت درمان با همودياليز شده است. نتايج چند مطالعه ديگر نيز نشان داده است ا موزش مبتني بر رايانه همانند روشهاي ا موزشي استاندارد و يا حتي بهتر از ا ن موجب بهبود دانش در بيماران ميشود.(۲۰-۲۱) همچنين نتايج نشان داد قبل از ا موزش ميانگين نمرات تبعيت از رژيمدرماني در هر دو گروه ا موزشي بالا و ازنظر ا ماري تفاوت معنيداري بين ا نها وجود ندارد و بعد از ا موزش اين نمرات فقط در بيماراني که با استفاده از نرمافزار مذکور ا موزش ديدند بهطور معنيداري بهبوديافته است. اين در حالي است که در گروه کنترل فقط تغييرات جزي ي در ميانگين نمرات تبعيت از رژيمدرماني مشاهده شد (جدول شماره ۲). بهعبارتديگر براي بهبود تبعيت از رژيمدرماني در بيماران تحت درمان با همودياليز به نظر ميرسد ا موزش مبتني بر اين نرمافزار اثربخشتر از روش ا موزش سنتي بوده است. اين نتايج با نتايج مطالعه ونگ و چيو همخواني دارد (۲۰). علت اين نتايج م ي تواند تا ثير ويژگيهاي چندرسانهاي نرمافزار "همودياليز و مراقبتهاي لازم" بر بهبود يادگيري و تغييرات مثبت رفتاري در بيماران باشد. نتايج يک مطالعه مروري نيز نشان داده است استفاده از ويژگي چندرسانهاي رايانهاي موجب تسهيل ا موزش و يادگيري بيماران ميشود (۲۵). بااينحال نتايج مطالعه محمدي و همکاران نشان داد دو شيوه ا موزش مبتني بر رايانه و چهره به چهره هر دو به يک ميزان بر ارتقاي تبعيت از رژيم غذايي بيماران پس از سکته قلبي مو ثر است (۱۶). بهطورکلي نتايج مطالعه حاضر تا ثير مثبتتر ا موزش مبتني بر رايانه بر رفتار تبعيت از رژيمدرماني بيماران را نشان ميدهد. رايانهه يا با توجه به يافتهه يا پژوهش در صورت در دسترس بودن شخصي که امروزه در بسياري از خانوادهها مورد استفاده است ميتوان براي بهبود کيفيت و تسهيل ا موزش به بيماران واجد شرايط از نرمافزار "همودياليز و مراقبتهاي لازم" استفاده کرد. اين نرمافزار ا موزشي اطلاعات را به شکل واحدهاي کوچک چندرسانهاي ساده قابلفهم ح يت الامکان عيني و تحت کنترل کاربر اراي ه ميکند. بيماران ضمن پيمايش در ا ن گامبهگام دانش اطلاعات و مهارته يا لازم براي مراقبت از خود را کسب خواهند کرد. اين نرمافزار ا موزشي با تمرکز بر مشکلات اصلي بيماران و با بهرهگيري از اصول طراحي چندرسانهاي رايانهاي ميتواند فرا يند ا موزش و يادگيري بيماران همودياليزي را تسهيل نمايد. البته 324 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

تا ثير ا موزش مبتني بر نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران تحت درمان با همودياليز بايستي توجه داشت که جوهره عملکرد پرستاري برقراري رابطه انساني بين پرستار و بيمار است. بنابراين نبايد ا موزش مبتني بر رايانه بهطور کامل جايگزين ا موزشه يا حضوري و چهره به چهره پرستار به بيمار شود و توصيه ميشود از ا ن بهعنوان يک روش جانبي و مکمل روشه يا ديگر ا موزشي استفاده شود. يادا ور ميشود که به دليل اهميت رعايت ملاحظات اخلاقي قبل و در طول اجراي اين مطالعه بيماران هر دو گروه مراقبته يا پزشکي و پرستاري معمول و لازم خود را نيز دريافت ميکردند بنابراين بالا بودن ميانگين نمرات دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران در ابتداي مطالعه و قبل از ا موزش و کم بودن تغييرات حاصله از ا ن دور از انتظار نيست. لذا پيشنهاد ميشود در پژوهشه يا ا تي در شرايط کافي بودن حجم نمونه منابع مالي و زمان موجود بيماران را در مراحل اوليه تشخيص و درمان انتخاب و وارد مطالعه کرد. همچنين براي جلوگيري از خستگي احتمالي بيماران اندازهگيري دانش با استفاده از سو الات چندگزينهاي انجام شد درحاليکه براي اندازهگيري اطلاعات و يادگيريهاي عميق بيماران بهتر بود سو الات باز پاسخ و طبقهبنديشده بر اساس اصول روانشناسي استفاده ميشد. محدوديته يا پژوهش: براي اندازهگيري رفتار از پرسشنامه خود گزارشي پژوهشگر ساخته استفاده شده است. بنابراين احتمال دارد رفتار تبعيت از رژيمدرماني بيماران بيشتر از وضعيت واقعي ا ن برا ورده شده باشد. در اين راستا طراحي و روانسنجي ابزارهاي معتبر مفيد خواهد بود. ا موزش در نوبته يا متفاوت صبح عصر و شب ممکن است بر روي نتايج اثرات مغشوش کننده داشته باشد. اما اين متغير مداخلهگر به دليل پايين بودن حجم نمونه موجود برنامه همودياليز در نوبته يا مختلط و يا تعويض نوبت برخي از بيماران براي انجام همودياليز غيرقابل جور شدن در دو گروه مطالعه و خارج از کنترل پژوهشگران بود. نتايج اين پژوهش نشان داد ا موزش مبتني بر نرمافزار "همودياليز و مراقبته يا لازم" و روش سنتي هر دو به يک ميزان موجب بهبود دانش در بيماران تحت درمان با همودياليز ميشود. اما در بهبود تبعيت از رژيمدرماني بيماران ا موزش مبتني بر اين نرمافزار اثربخشتر از روش ا موزش سنتي است. بنابراين با بهکارگيري اين نرمافزار ا موزشي ميتوان فرا يند ا موزش به بيماران تحت درمان با همودياليز را تسهيل نموده و کيفيت مراقبت از ا نان را بهبود داد. کاربرد يافتهه يا پژوهش در پرستاري: نتايج حاصل از اين پژوهش اطلاعات لازم در مورد تا ثير ا موزش به بيمار مبتني بر رايانه را براي مديران و اراي هدهندگان خدمات مراقبت باليني ازجمله پرستاران و پزشکان فراهم ميکند. همچنين نرمافزار " همودياليز و مراقبته يا لازم " را بهعنوان ي ک محصول ا موزشي جديد و مو ثر براي ا موزش به بيماران تحت درمان با همودياليز و مراقبين تا ييد ميکند. تقدير و تشکر اين مقاله حاصل بخشي از نتايج پژوهشي ي ک پاياننامه دکتري پرستاري در دانشکده پرستاري و مامايي شهيد بهشتي ميباشد. از کليه کارکنان دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي و دانشگاه علوم پزشکي تبريز که به هر نحو ممکن ما را در انجام اين پژوهش يا ير کردهاند تشکر و قدرداني ميشود. References: 1. Nemadi vosoogi M, Movahed N. Quality of life in patients after renal transplantation in comparison Surgical Nursing. 12 th ed. Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins; 2010. 4. Mendelssohn DC, Mujais SK, Soroka SD. A with intermittent hemodialysis. J Ardabil Univ prospective evaluation of renal replacement Med Sci 2009; 9(2): 171-9.(Persian) 2. Baraz Sh, Mohammadi E, Broumand B. The effect of self - care educational program on decreasing the problems and improving the quality of life of dialysis patients. Hayat 2005; 11(1-2): 63-70.(Persian) 3. Smeltzer SC, Bare B, Hinkle JL, Cheever K. Brunner & Suddarth's Textbook of Medical- therapy modality eligibility. Nephrol Dial Transplant 2009; 24(2): 555-61. 5. Denhaerynck K, Manhaeve D, Dobbels F, Garzoni D, Nolte C, Geest SD. Prevalence and consequences of nonadherence to hemodialysis regimens. AJCC 2007; 16(3): 222-35. 6. McCarthy A, Cook PS, Fairweather C. Compliance in peritoneal dialysis: A qualitative 325 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

حسين فيضالهزاده منصوره زاغري تفرشي حميد مقدسي منصوره اشقلي فراهاني حميد طيبي خسروشاهي زهرا زارع ناهيد فرهادمند study of renal nurses. Int J Nurs Pract 2009; 15(3): 219 26. 7. Pagels AA, Wang M, Wengström Y. The impact of a nurse-led clinic on self-care ability, diseasespecific knowledge, and home dialysis modality.. Nephrol Nurs J 2008; 35(3): 242-7. 8. Narimani KA. Study of the Effect of Self-Care Training on the Hemodialysis Patients Quality of Life. Daneshvar Med J 2009; 16 (79) :63-70.(Persian) 9. Friedman AJ, Cosby R, Boyko S, Hatton-Bauer J, Turnbull G. Effective Teaching Strategies and Methods of Delivery for Patient Education: A Systematic Review and Practice Guideline Recommendations. J Canc Educ 2010; 26(1): 12-21. 10. Baraz S, Mohammadi I, Boroumand B. A comparative study on the effect of two methods of self-care education (direct and indirect) on quality of life and physical problems of hemodialysis patients. J Arak Univ Med Sci 2006; 9(1):71-22.(Persian) 11. Dilles A, Heymans V, Martin S. Comparison of a computer assisted learning program to standard education tools in hospitalized heart failure patients. Eur J Cardiovasc Nurs 2011; 10(3): 187 93. 12. Ong J, Miller PS, Appleby R. Effect of a preoperative instructional digital video disc on patient knowledge and preparedness for engaging in postoperative care activities. Nurs Clin North Am 2009; 44(1): 103 15. 13. Hosseininasab D, Abdullahzadeh F, Feizullahzadeh H. The effect of computer assisted instruction and demonstration on learning vital signs measurement in nursing students. Iran J Med Educ 2007; 7(1):23-30.(Persian) 14. Kongsuwan W, Locsin RC. Thai nurses experience of caring for persons with lifesustaining technologies in intensive care settings: a phenomenological study. Intensive Crit Care Nurs 2011; 27(2): 102-10. 15. Stromberg A, Dahlstrom U, Fridlund B. Computer-based education for patients with chronic heart failure: a randomized, controlled, multicentre trial of the effects on knowledge, compliance and quality of life. Patient Educ Couns 2006; 64(1-3): 128-35. 16. Mohammady M, Memari A, Shaban M. Comparing Computer-assisted vs. Face to Face Education on Dietary Adherence among Patients with Myocardial Infarction. Hayat 2010; 16(3-4):77-85.(Persian) 17. Huang JP, Chen HH, Yeh ML. A comparison of diabetes learning with and without interactive multimedia to improve knowledge, control, and self-care among people with diabetes in taiwan. Public Health Nurs 2009; 26: 317 28. 18. Hausenblas HA, Brewer BW, Van Raalte JL. Development and evaluation of a multimedia CD- ROM for exercise during pregnancy and postpartum. Patient Educ Couns 2008; 70(2):215-9. 19. Casazza K, Ciccazzo M. The method of delivery of nutrition and physical activity information may play a role in eliciting behavior changes in adolescents. Eat Behav 2007; 8(1): 73-82. 20. Wang LM, Chiou CP. Effectiveness of interactive multimedia CD on self-care and powerlessness in hemodialysis patients. J Nurs Res 2001; 19(2):102-11. 21. Chiou CP, Chung YC. Effectiveness of multimedia interactive patient education on knowledge, uncertainty and decision-making in patients with end-stage renal disease. J Clin Nurs 2012; 21(9-10):1223-31. 22. Feizalahzadeh H, Tafreshi MZ, Moghaddasi H, Farahani MA, Khosrovshahi HT, Zareh Z, et al. Development and validation of a theory-based multimedia application for educating Persian 326 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

تا ثير ا موزش مبتني بر نرمافزار چندرسانهاي و شيوه سنتي بر دانش و تبعيت از رژيمدرماني بيماران تحت درمان با همودياليز patients on hemodialysis. Comput Inform Nurs 2014;32(5):242 7. 23. Falvo DR. Effective Patient Education: A Guide to Increased Adherence. 4 th ed. Sudbury, Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers; 2011. 24. Bossola M, Antocicco M, Stasio ED. Mini Mental State Examination over time in chronic hemodialysis patients. J Psychosom Res 2011; 71(1): 50-4. 25. Dumrongpakapakorn P, Hopkins K, Sherwood P, Zorn K, Donovan H. Computer mediated patient education: opportunities and challenges for supporting woman with ovarian cancer. Nurs Clin North Am 2009; 44(3): 339 54. 327 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393

The Journal of Urmia Nursing and Midwifery Faculty, Vol 12(4), June, 2014 Original Article EFFECTS OF MULTIMEDIA BASED EDUCATION AND TRADITIONAL METHOD ON PATIENTS HEMODIALYSIS KNOWLEDGE AND TREATMENT ADHERENCE Feizalahzadeh H 1, Zagheri Tafreshi M 2 *, Moghaddasi H 3, Ashgili Farahani M 4, Tayebi Khosrovshahi H 5, Zareh Z 6, Farhadmand N 7 Received: 6 Apr, 2014; Accepted: 11 Jun, 20114 Abstract Background & aims: Patients on hemodialysis need effective self-care education. Computer-based patient education is an effective educational method. The aim of this study was to compare the effects of multimedia based education, and traditional method on patients hemodialysis knowledge and treatment adherence. Materials & Methods: In this quasi- experimental study, all of the patients referred to four hemodialysis centers in Tabriz City were divided randomly into intervention and control groups. A knowledge (Cronbach s alpha = 0/78) and treatment adherence questionnaire (Cronbach s alpha = 0/84) were completed as a pretest and repeated three months after the educational program. The intervention group interfaced and navigated their way through the Hemodialysis and Essentials Care application with a laptop during their hemodialysis time. The control group received the same content in the traditional way (face to face and pamphlet). Results: Findings showed that post-education knowledge mean scores had changed substantially (p<0/05) in both the intervention (n= 32) and control groups (n= 30), however, treatment adherence mean scores were statistically significant only in the intervention group (p<0/05). There were no statistically significant differences between the two groups in pre- and post-education knowledge and treatment adherence mean scores (p>0/05). Conclusion: The Hemodialysis and Essentials Care application based education improved patients knowledge and treatment adherence compared to the traditional method. This application could be used to facilitate the patient education process and to improve its quality. Keywords: Hemodialysis, Patient education, Computer-Assisted instruction, Multimedia Address: Department of Nursing, Faculty of Nursing and Midwifery, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Vali-Asr Avenue, Cross of Vali-Asr and Neiaiesh Highway, Opposite to Rajaee Heart Hospital, Tehran, Iran. Postal Code: 1996835119, Tel: (+98)21 88202519 Email: M.z.tafreshi@sbmu.ac.ir 1 M.Sc, Candidate to Ph.D in Nursing, School of Nursing and Midwifery, Shahid Beheshti University of Medical Science 2 Ph.D in Nursing, Assistant Professor, Department of Nursing, School of Nursing and Midwifery, Shahid Beheshti University of Medical Sciences(Corresponding Author) 3 Ph.D in Health Information Management and Medical Informatics, Associate Professor, School of Paramedical Sciences, Shahid Beheshti University of Medical sciences 4 PhD in nursing Education, Assistant Professor, Center Nursing Care research (CNCR), Faculty of Nursing and Midwifery, Iran University of Medical Sciences 5 Nephrologist, M.D, Associate Professor, Faculty of Medicine, Tabriz University of Medical Sciences 6 Labaratorist, BSc, Emam Reza Hospital, Tabriz University of Medical Sciences 7 Tabriz Children Hospital hemodialysis center head nurse(bsc) 328 دوره دوازدهم شماره چهارم پی در پی 57 تیر 1393